Prawo karne reguluje tą część naszego życia, która związana jest z naruszaniem porządku prawnego, określanego mianem popełniania przestępstw.
Należy mieć na względzie, że przestępstwem jest czyn zabroniony ustawą w dacie popełnienia tego czynu, a w zależności od charakteru tego czynu, rozróżniamy zbrodnie i występki. Odrębna kategorią są wykroczenia.
Dodatkowo kodeks karny podzielony jest na części i rozdziały, nie tylko ze względów technicznych, ale również po to, aby w sposób prawidłowy można było odczytywać przepisy prawa i stosować je w codziennym życiu.
Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji – utrata prawo jazdy
Jednym z rozdziałów, w którym zawarte zostały przepisy penalizujące czyny związane z komunikacją w ruchu lądowym, wodnym oraz powietrznym jest rozdział XXI kodeksu karnego.
W tym rozdziale znajdują się przepisy dotyczące spowodowania wypadku w komunikacji, sprowadzenia niebezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym czy powietrznym. Znajdują się tam również przepisy, na podstawie których można pociągnąć kogoś do odpowiedzialności za prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu.
Zaostrzenie odpowiedzialności za „recydywę” w prowadzeniu pojazdu po alkoholu lub pod wpływem środka odurzającego
Artykuł 178a kodeksu karnego przewiduje stopniowanie odpowiedzialności za dopuszczanie się kolejnych przestępstw tego typu.
Ustawodawca uznał bowiem, że należy zaostrzyć karalność w odniesieniu do sprawców, którzy dopuścili się tego przestępstwa po raz kolejny, prowadząc pojazd w ruchu lądowym wodnym czy powietrznym będąc w stanie nietrzeźwości (po alkoholu), pod wpływem substancji odurzających lub innych substancji działających podobnie.
Ocena charakteru tych przepisów przez ustawodawcę wymagała swoistego stopniowania tej odpowiedzialności. Wiąże się to głównie z przyjętym przez ustawodawcę modelem oddziaływania na sprawców przestępstw prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości, pod wpływem substancji odurzających lub innych substancji działających podobnie, polegającym na zaostrzaniu odpowiedzialności karnej w odniesieniu do sprawców tego rodzaju przestępstwa.
Badanie trzeźwości kierowcy – podstawy do utraty prawo jazdy po alkoholu
Trzeba mieć na względzie, że w odniesieniu do kolizji czy wypadków drogowych takie badania przeprowadzone są w zasadzie za każdym razem, albowiem wówczas policja ma konkretne podstawy do sprawdzenia stanu trzeźwości, opierając się na ustawie Prawo o ruchu drogowym.
Badanie to może odbywać się w sposób dwojaki. Jeżeli chodzi o badanie związane z zawartością alkoholu we krwi, pojawia się tutaj metoda badania alkoholu w wydychanym powietrzu oraz badanie zawartości alkoholu we krwi lub moczu.
Każdy ma prawo odmówić sprawdzenia zawartości alkoholu w wydychanym powietrzu, niemniej nie ma już takiej możliwości w odniesieniu do badania zawartości alkoholu we krwi lub moczu. Trzeba również pamiętać, że stężenie alkoholu zawarte we krwi będzie przeważnie wyższe aniżeli to, które pojawia się w wydychanym powietrzu.
Każdorazowo jednak, w odniesieniu do badania alkoholu w wydychanym powietrzu, odbywa się ono co najmniej trzy razy, w odstępach określonych, aby ustalić tendencję wzrostową lub spadkową stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu.
Protokół z badania alkomatem lub z badania krwi/moczu
Po przeprowadzeniu oględzin miejsca zdarzenia, zwłaszcza w przypadku gdy jest to kolizja lub wypadek, policjanci mają obowiązek spisać stosowne protokoły, które w dalszym zakresie będą dołączone do sprawy.
Z badania alkomatem na stężenie alkoholu w wydychanym powietrzu również sporządzana jest dokumentacja w postaci wydruku z maszyny badającej zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu, do tego podpina się odpowiedni protokół. Do akt sprawy zawsze dołączony powinien być dokument w postaci świadectwa wzorcowania, który to dokument wskazuje czy zastosowane przez funkcjonariuszy policji alkomat spełnia wymogi do uznania, że w sposób prawidłowy określono stężenie alkoholu w wydychanym powietrzu sprawcy zdarzenia.
W dalszej kolejności, w zależności od tego w jakim stanie znajduje się sprawca zdarzenia, następuje bądź przekazanie pojazdu osobie trzeciej lub odwiezienie na policyjny parking, a w dalszym zakresie następuje: 1. wydanie pokwitowań sprawcy i wypuszczenie go; możliwe jest 2. przesłuchanie sprawcy na komisariacie; ewentiualnie następuje 3. skierowanie go do izby wytrzeźwień, jeżeli jego stan nie pozwala na przeprowadzenie czynności w sprawie lub wypuszczenie do domu.
Częstokroć bezpośrednio po zdarzeniu nie jest prowadzone przesłuchanie, zaś sprawca, jeżeli zostanie wypuszczony, to jest zobowiązany po odpowiednim wezwaniu stawić się na termin przesłuchania.
Jakie są dalsze etapy działania policji w sprawie prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem substancji odurzających?
Tak jak już wspomniano, kolejnym etapem jest wszczęcie postępowania w sposób proceduralnie prawidłowy, co najczęściej ma miejsce przez policję lub prokuraturę właściwą dla miejsca zdarzenia.
Miejscem zdarzenia zaś jest miejsce kolizji, wypadku lub miejsce, w którym kierowca znajdujący się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego został zatrzymany i przebadano zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu.
Wezwanie na pierwsze przesłuchanie
Wielokrotnie zdarza się, że wezwanie na termin przesłuchania zostaje zakomunikowane nie tylko w formie pisemnej za potwierdzeniem odbioru, ale również telefonicznej. W takim momencie dobrze jest zapisać sobie dane osoby, która dzwoni z wezwaniem, w tym stopień służbowy oraz imię i nazwisko, zapytać się o sygnaturę sprawy i zapisać numer telefonu. Te proste czynności pozwolą na skuteczne i szybkie podjęcie działania przez ewentualnego obrońcę, który będzie mógł skontaktować się od razu z osobą odpowiedzialną za prowadzenie postępowania w sprawie.
W tym miejscu warto zastanowić się nad pomocą ze strony profesjonalisty. Doprowadzi to do przebadania wszelkich okoliczności sprawy, ustalenie ewentualnych świadków, którzy mogliby w dalszym zakresie zostać zgłoszeni do sprawy jako osoby posiadające istotną wiedzę na temat zdarzenia.
Przebieg przesłuchania
Przesłuchanie rozpoczyna się od sprawdzenia tożsamości zgłaszających się osób. W dalszej kolejności od sprawcy odbierane są dane osobowe, dane członków jego rodziny, informacje o jego sytuacji finansowej i majątkowej, jak również informacje dotyczące pracy lub prowadzonej działalności gospodarczej. Dane te są wymagane w toku postępowania, i w tym miejscu sprawca nie ma możliwości odmowy ich podania bez narażania się na dalsze konsekwencje prawne. Czym innym jest oczywiście złożenie wyjaśnień w sprawie, tj. merytoryczne odniesienie się do zaistniałego zdarzenia wykrytego przez policję. Już w odniesieniu do wyjaśnień, jeżeli sprawcy postawione zostaną zarzuty w sprawie, istnieje możliwość odmowy składania wyjaśnień, odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania, jak również prawo składania wyjaśnień oraz odpowiedzi na pytania policjanta lub adwokata.
W przypadku składania wyjaśnień, po sporządzeniu protokołu podejrzany składa na nim własnoręczny podpis, najczęściej poprzedzony formułką, że protokół został przez niego przeczytany i jest zgodny z tym co powiedział.
Po postawieniu zarzutów sprawca zdarzenia staje się stroną postępowania i odtąd określany jest mianem podejrzanego. Jest to pojęcie uniwersalne, odnosi się do sprawcy każdego z przestępstw, o których mowa w kodeksie karnym, ale również przestępstw które zostały uregulowane poza tym kodeksem.
Dobrowolne poddanie się karze
W trakcie pierwszego przesłuchania bardzo często zdarza się, że ze strony prowadzącego policjanta pojawia się propozycja z zakończenia sprawy poprzez uzgodnienie warunków wskazania i wyrażenie zgody na dobrowolne poddanie się karze. Jest to z pewnością przydatny element postępowania karnego, wielokrotnie daje on korzyść dla sprawcy przestępstwa, zwłaszcza, że najczęściej jakieś ustępstwa ze strony policji i prokuratury się pojawiają.
Trzeba mieć jednak na względzie, że wyrażenie na zgody na dobrowolne poddanie się karze jest pewną formą uproszczenia postępowania. Zgoda taka może być cofnięta do momentu wydania wyroku. W sytuacji, gdy podejrzany wyrazi zgodę na dobrowolne poddanie się karze, a następnie sąd wyda wyrok zgodnie z zaproponowaną porozumieniem, to na etapie postępowania apelacyjnego nie ma możliwości podnoszenia zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych mającego znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Oznacza to, że jedynym sposobem podważenia rozstrzygnięcia co do dobrowolnego poddania się karze, jest błąd formalny lub naruszenie prawa materialnego. Nie ma możliwości na dalszym etapie podważania przebiegu zdarzenia. To też powoduje, że kwestia dobrowolnego poddania się karze powinna zostać w sposób prawidłowy przemyślana, zaleca się również konsultacje z adwokatem, aby podejrzany wiedział co czeka go w przeszłości z uwagi na wyrażenie zgody na dobrowolne poddanie się karze.
Jak wygląda kwestia zatrzymania prawa jazdy za alkohol w trakcie postępowania? Utrata prawo jazdy za alkohol
Częstokroć, a zwłaszcza w sprawach o prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, już na etapie kontroli przez policję dochodzi do zatrzymania prawo jazdy.
Oprócz tego, że dochodzi do zatrzymania prawo jazdy na etapie postępowania karnego, dodatkowo często wszczynane jest postępowanie administracyjne w przedmiocie cofnięcia uprawnień do kierowania pojazdami.
Ponadto trzeba pamiętać, że w przypadku skazania za przestępstwo z artykułu 178a kodeksu karnego, czyli prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem substancji odurzających, w tym innych substancji działających podobnie, sąd jest zobligowany do orzeczenia środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów na okres nie krótszy niż 3 lata. Oczywiście wysokość tego środka karnego zależeć będzie od wielu okoliczności sprawy, w tym od sposobu popełnienia przestępstwa, czasu i miejsca jego popełnienia, ilości promili w wydychanym powietrzu czy dotychczasowego przebiegu korzystania z prawo jazdy, w tym posiadania punktów karnych.
Czy sąd orzeka o zatrzymaniu prawo jazdy tylko na okres trzech lat?
Odpowiedź na to pytanie musi być niestety przecząca. O ile bowiem jest to minimalny wymiar który może się pojawić w odniesieniu do tego środka karnego, to niejednokrotnie sąd orzeka o zakazie prowadzenia pojazdów na okres 4,5 czy więcej lat.
Co istotne, środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów można orzekać tylko w latach, wobec czego każdy kolejny poziom odpowiedzialności za popełnione przestępstwo jest w tym przypadku znaczący.
Dodatkowo, w odniesieniu do fakultatywnych przepisów związanych z zakazem prowadzenia pojazdów, ustawodawca w odniesieniu do prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego uznał, że w przypadku skazania sprawy, obligatoryjne będzie pozbawienie możliwości prowadzenia pojazdów.
W odniesieniu do przestępstwa prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości sytuacji, gdy do popełnienia tego czynu dochodzi po raz kolejny, to wówczas kodeks karny przewiduje możliwość dożywotniego pozbawienia prawo jazdy na wszelkiego rodzaju pojazdy mechaniczne.
Uznanie środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów za wykonany
W kodeksie karnym zawarte zostały przepisy statuujące możliwość uznania środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów za wykonany przed upływem czasu, na jaki został wyznaczony. Ustawodawca znowu jednak uzależnił stosowanie tej instytucji od rodzaju popełnionego przestępstwa, i znowu również jest on bardziej surowy dla sprawcy prowadzącego pojazd w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego.
W przypadku orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów istnieje możliwość uznania tego środka karnego za wykonany po upływie połowy jego okresu. Istotne jest jednak, aby był on wykonywany przynajmniej przez rok. To z kolei prowadzi do wniosku, że tak naprawdę mamy możliwość uznania środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów za wykonany tylko, gdy sąd orzeknie go co najmniej na okres dwóch lat. W przypadku jeżeli zostanie on orzeczony na okres jednego roku, to wówczas nie spełnimy podstawowe przesłanki w postaci wykonywania środków karnego na rok.
Warunki do uzyskania zgody sądu na poruszanie się pojazdami wyposażonymi w blokadę alkoholową – utrata prawo jazdy za alkohol
Co najważniejsze z punktu widzenia tego opracowania – w przypadku orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów w sytuacji kiedy kierowca w czasie zderzenia był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem w środku odurzających lub zbiegu z miejsca zdarzenia nie ma możliwości wcześniejszego zakończenia wykonywania tego środka. Wówczas, po upływie połowy okresu trwania środka karnego, istnieje możliwość starania się o zgodę sądu na wykonywanie środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów niewyposażonych w blokadę alkoholową.
Uprawnienie to jest istotne z punktu widzenia osoby chcącej na przyszłość odzyskać prawo jazdy, albowiem już po połowie trwania okresu zakazu prowadzenia pojazdów na okres minimum 3 lat, czyli już po półtora roku, istnieje możliwość ubiegania się o zgodę na prowadzenie pojazdu wyposażonego w blokadę alkoholową.
Jest to urządzenie, które zamontowane w samochodzie, w przypadku wykrycia w wydychanym powietrzu zawartości alkoholu, uniemożliwia rozruch samochodu, a w konsekwencji poruszanie się nim.
Pozostając przy zgodzie sądu na prowadzenie pojazdów wyposażonych w blokadę alkoholową, to warto zwrócić uwagę na okoliczności odzyskania prawo jazdy pod kątem sprawy administracyjnej.
Utrata prawo jazdy a postępowanie administracyjne w zakresie cofnięcia uprawnień do kierowania pojazdami
W sytuacji orzeczenia przez sąd zakazu prowadzenia pojazdów, informacja taka trafia do właściwego urzędu komunikacji, a dokładnie do starosty powiatowego lub prezydenta pełniącego funkcję starosty.
Nie dość, że sąd zdecyduje o zakazie prowadzenia pojazdów, to dodatkowo zawsze wszczynane jest postępowanie administracyjne w przedmiocie cofnięcia uprawnień do prowadzenia pojazdów mechanicznych. Takie postępowanie kończy się wydaniem decyzji administracyjnej. Wielokrotnie również zdarza się, że kierowca kierowany jest na kurs reedukacyjny czy badania psychotechniczne.
Sama zgoda sądu na poruszanie się pojazdami wyposażonymi w blokadę alkoholową nie jest wystarczająca do tego, aby móc faktycznie do takiego pojazdu wsiąść i nim pojechać. Obok zgody, a w zasadzie w następstwie takiej zgody konieczne jest złożenie odpowiedniego wniosku do starosty lub prezydenta pełniącego funkcję starosty, na skutek czego wszczęta zostanie postępowanie w przedmiocie przywrócenia uprawnień do kierowania pojazdami.
W przypadku, gdy zakaz prowadzenia pojazdów jest orzeczony na okres krótszy niż rok, wówczas nie ma konieczności zdawania ponownie egzaminu teoretycznego i praktycznego. W przypadku jednak orzeczenia tego środka karnego na okres dwóch lat lub więcej, taki obowiązek już się pojawi. Co ważne, na etapie postępowania w zakresie odzyskania uprawnień do kierowania pojazdami kierowca może być zobowiązany do ponownego przeprowadzenia badań psychotechnicznych.
Dodatkowo, w zależności od tego czy kierowca uprzednio wykazywał lub wykazuje symptomy uzależnienia od alkoholu, w ośrodku medycyny pracy wojewódzkiego ośrodka ruchu drogowego przeprowadzane jest badanie, w trakcie którego lekarz może wymagać udowodnienia rocznego okresu abstynencji przed wykonywanym badaniem. Częstokroć nie przedstawienie odpowiedniego dokumentu, zaświadczenia lub innego potwierdzenia pozostawania w abstynencji może doprowadzić do sytuacji, że lekarz stwierdzi przeciwwskazania do kierowania pojazdami.
W przypadku wydania negatywnego orzeczenia, istnieje możliwość odwołania się w trybie administracyjnym. W przypadku nieskuteczności takiego odwołania kolejne badanie w zasadzie może odbyć się dopiero po roku, czyli po okresie wymaganej przez lekarza i następnie udowodnionej abstynencji alkoholowej.
Dalszy przebieg postępowania sądowego za przestępstwo prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego
Wracając do tematu postępowania sądowego w przedmiocie przestępstwa prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka uderzającego lub innego środka działającego podobnie trzeba zwrócić uwagę na następujące etapy sprawy.
Po wszczęciu przez policję postępowania karnego następuje wspominane już przesłuchanie osoby podejrzanej, która na skutek przedstawienia zarzutów staje się podejrzanym. W międzyczasie mogą być jeszcze gromadzone inne dowody w sprawie, w tym nagrania lub zeznania świadków, które mogą wskazywać na charakter popełnionego czynu, jego ciężar społeczny i indywidualny.
W przypadku, gdy zebranym w sprawie materiał dowodowy daje podstawę do zamknięcia takiego postępowania, wówczas policja wydaje postanowienie o zamknięciu dochodzenia, jednocześnie udostępniając zebrany materiał dowodowy podejrzanemu. Na tym etapie można podejmować czynności w postaci wniosków dowodowych lub odniesienia się do zabranego w sprawie materiału dowodowego. W przypadku, gdy takie czynności zostaną wykonane lub podejrzane, względnie jego obrońca, nie będą podejmować żadnej działań w sprawie, wówczas prowadzący sprawę policjant sporządza akt oskarżenia, który w dalszej kolejności zostaje zatwierdzony przez prokuratora i wysłany do sądu.
Sądem właściwym dla rozpoznania spraw w zakresie prowadzenia pojazdów stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka uderzającego, względnie innego środka działającego podobnie, jest sąd miejscowo właściwe dla zdarzenia inicjującego postępowanie. Nadmienić należy, że sądami rzeczowo właściwymi w takich sprawach są zawsze sądy rejonowe, a dokładnie wyodrębnione w nich wydziały karne.
Zarejestrowanie sprawy w sądzie
Po złożeniu przez prokuratora aktu oskarżenia do sądu następuje zarejestrowanie sprawy w repozytorium sądu. Sprawy takie rejestrowane są zawsze pod sygnaturą „K”, co oznacza postępowanie karne rozpoznawane w trybie zwykłym.
W dalszej kolejności sprawa trafia do przewodniczącego wydziału, który podejmuje pierwsze zarządzenia w sprawie, w tym bada warunki formalne a które oskarżenia. W przypadku zauważenia jakikolwiek braków, sprawa odsyłana jest do uzupełnienia.
W sytuacji, gdy akt oskarżenia spełnia wszelkie wymogi przepisane prawem, sąd zarządza doręczenie aktu oskarżenia sprawcy zdarzenia, wyznaczając zawsze siedmiodniowy termin na składanie ewentualnych wniosków dowodowych w sprawie. Dodatkowo również wyznaczony zostaje termin rozprawy, gdzie przeciętnie w sprawach prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka uderzającego właśnie na tym pierwszym terminie rozprawy dochodzi do rozpoznania merytorycznego i wydania wyroku.
Uczestnictwo oskarżonego w rozprawie
Oskarżony nie ma obowiązku stawić się na rozprawę.
Jest to często mylące z punktu widzenia przeciętnego obywatela, który widząc informacje o tym, że jedynie zawiadamia się go o terminie rozprawy, bagatelizuje takie zawiadomienie. Jest to oczywiście zachowanie nieprawidłowe, a sam charakter fakultatywnej obecności na rozprawie wynika tylko z przepisów prawa. Ustawodawca akcentuje bowiem fakt, że możliwość uczestniczenia w rozprawie, składania wniosków, zadawania pytań jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem oskarżonego. Sąd będzie prowadził postępowanie nawet bez jego obecności, wystarczające jest prawidłowe zawiadomienie oskarżonego o terminie.
Postępowanie w pierwszej instancji kończy się wydaniem wyroku który może być skazujący, uniewinniający lub warunkowo umarzający postępowanie. Trzeba mieć na względzie, że nawet w przypadku odstąpienia od wymierzenia kary nadal mamy do czynienia ze skazaniem, podobnie jak w przypadku zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary.
Od wyroku wydanego przez sąd pierwszy instancji istnieje możliwość złożenia apelacji. Aby można było skutecznie złożyć apelację od orzeczenia sądu pierwszej instancji, konieczne jest posiadanie jego odpisu z uzasadnieniem. Z kolei uzasadnienie sporządzane są na wniosek strony w zawitym terminie siedmiu dni od dnia ogłoszenia wyroku, względnie w terminie siedmiu dni od dnia otrzymania odpisu wyroku przez osobę pozbawioną wolności, jeżeli nie była ona obecna na rozprawie.
Sama nieobecność na rozprawie, w trakcie której zostanie wydany wyrok, nie stanowi podstawy do późniejszego złożenia wniosku o uzasadnienie. Ten element przepisów kodeksu postępowania karnego również wskazuje na zasadność uczestnictwa i kontrolowania przez oskarżonego tego, co się dzieje na rozprawie.
Z momentem otrzymania wyroku sądu pierwszej instancji z uzasadnieniem oskarżony lub jego obrońca, ewentualnie prokurator przy wyroku go niezadowalającym ma możliwość złożenia apelacji w sprawie, którą wnosi się do sądu okręgowego za pośrednictwem sądu rejonowego, który wydał wyrok, w terminie 14 dni. Należy pamiętać, że apelacja w postępowaniu karnym nie podlega uzupełnieniu na późniejszym etapie, wobec czego należy wskazać w niej wszystkie zarzuty, które formułujemy wobec wyroku, tak aby sąd drugiej instancji wiedział w jakim zakresie powinien zbadać sprawę.
Wyrok sądu pierwszej instancji można skarżyć w całym zakresie, przeciwko winie i każe oraz rozstrzygnięcie o środkach karnych, ale również można ograniczyć takie odwołanie do kwestii rażącej niewspółmierności kary lub środka karnego.
Wyrok sądu drugiej instancji jest prawomocny z momentem jego wydania, a od takiego orzeczenia przysługuje nadzwyczajny środek odwoławcze w postaci kasacji do sądu najwyższego. W rzeczywistości więc może się okazać, że sprawa będzie zbadana aż trzykrotnie.